Araçlarda en temel iki fonksiyondan birini yerine getiren frenler için sürüş güvenliğini etkileyen en önemli sistem tanımı yapmak yanlış olmaz. Fren sisteminin nasıl çalıştığı ve hangi parçalardan oluştuğuyla ilgili bilgi sahibi olmak arızaları önceden tespit etmeye ve potansiyel kazaları önlemeye yardımcı olabilir. Bu sistemin en aktif ve önemli parçalarının başında ise balatalar geliyor. İlk olarak 1888 yılında ahşap üzerine deri işlenerek kullanılan balatalar ile ihtiyacınız olan tüm bilgileri bu yazıda bulabilirsiniz.
Fren balatası ne işe yarar?
Fren balatasının ne işe yaradığını daha iyi anlayabilmek için fren sisteminin çalışma prensibiyle ilgili fikir sahibi olmakta yarar var. Çünkü frenlerin görevini yerine getirebilmesi için birçok parçanın birbiriyle uyumlu şekilde çalışması gerekiyor.
Otomobillerde kullanılan disk frenler; balata, disk, kaliper, piston ve bağlantı parçalarından oluşuyor. Sürücü fren pedalına bastığında pistondan ve kablolardan geçen hidrolik sıvı kaliperi harekete geçirerek balataların fren diskini sıkıştırmasını sağlıyor. Fren kaliperindeki bir çift balatanın arasında bulunan fren diski sıkıştırılarak sürtünmeden dolayı yavaşlamayı sağlıyor. Özetle fren balataları frene basıldığında fren diskini sıkıştırarak aracın durmasını sağlıyor. Kinetik enerjinin sürtünme yoluyla ısı enerjisine dönüştüğü bu olayda sürtünmeden kaynaklanan yüksek ısıya maruz kalan diskin soğuması için çeşitli hava kanalları kullanılıyor.
Fren balatası ne zaman değiştirilmelidir?
Fren pedalına her basıldığında yüksek ısıya maruz kalan fren balataları aşırı sürtünmeden dolayı belirli bir zamana kadar çalışıyor. Fren balatasının ömrü sürüş tarzına ve balatanın malzemesine bağlı olarak farklılık gösterse de genellikle 40-50 bin km civarlarında değiştirilmesi gerekiyor. Fren balatasının değiştirilme zamanının gelip gelmediğini anlamaksa oldukça basit.
- Balatanın kalınlığı: Fren balatasının kalınlığını düzenli olarak kontrol ederek balatanın bitip bitmediğini anlayabilirsiniz. Jantların arasından kolaylıkla görebileceğiniz fren balatasının kalınlığı %25 oranına düşmüşse balataları değiştirmelisiniz. %25’lik orana sahip balataların yaklaşık 3 mm kalınlığında olduğunu belirtmek gerekiyor.
- Gıcırdama sesi: Fren balataları, ömrünü doldurduğunda sürücüye uyarı vermek adına dibinde küçük metal kıllara sahip olarak üretiliyor. Eğer frene bastığınızda disklerden gıcırtı sesi duyuyorsanız fren balatasının acilen değiştirilmesi gerekiyor.
- Düşük fren kavraması: Yavaşlamak veya durmak için fren pedalına eskisinden daha çok basmanız gerekiyorsa bu fren balatasının inceldiği anlamına geliyor.
Aşınan fren balataları yetersiz performanstan dolayı ölümcül kazalara sebebiyet verebileceği gibi fren diskinde ve kaliperde onarılması oldukça maliyetli hasarlara da sebep olabilir.
Fren balatası nasıl değiştirilir?
Nispeten ucuz sayılabilecek bir parça olan fren balatasını kendi imkanlarınızla değiştirmek istiyorsanız bu işlemi birkaç basit adımla yarım saatte tamamlamanız mümkün.
- Aracı düz bir alana yerleştirdikten sonra hangi tekerleğin balatasını değiştirecekseniz direksiyonu o yöne doğru çevirin ve el frenini çekin.
- Balatalarını değiştireceğiniz tekerleğin bijonlarını gevşettikten sonra kriko yardımıyla aracı bir miktar yukarı kaldırın.
- Bijonları sökün ve lastiği yerinden çıkarın. Ardından ise kaliperin arkasında bulunan cıvataları lokma anahtar yardımıyla sökün. 12 numaralı bir lokma anahtar işinizi görebilir.
- Kaliperi yerinden çıkarırken fren sistemine dahil olan kablo ve hortumların aşağı doğru sarkmadığından emin olun. Bu parçaları uygun bir yere asmayı deneyin. Aksi halde frenler hava yapabilir.
- Kaliperi söktükten sonra disklerin üzerinde kalan eski balataları elinizle çıkararak yenilerini yerleştirebilirsiniz.
Fren balataları neden aşınır?
- Sürüş tarzı: Fren pedalına bastıkça aşınan ve balatalar agresif sürüşlerde daha kısa bir ömür sergiliyor. Ani ve sert frenlemeler yerine yumuşak ve kademeli frenlerle hem balata ömrünü uzatabilir hem de güvenlik risklerini en aza indirebilirsiniz.
- Sürüş koşulları: Balatalar, dur-kalk trafiğinin yoğun olduğu şehir içi sürüşlerde uzun otoyol sürüşlerine göre daha çabuk yıpranıyor. Yokuş aşağı inerken hızı kontrol edebilmek için sık sık frene basıldığı için rakım farklarının yüksek olduğu dağlık alanlardaki sürüşler de balataların ömrünü kısaltıyor.
- Balata malzemesi: Balatanın yapıldığı malzeme de ömrünü etkileyen önemli faktörlerden biri. Örneğin karbon seramik frenler standart metal frenlere göre daha uzun ömre sahip oluyor. Ancak etkili bir performans sunabilmek için yeterince ısınmaları gerekiyor. Oldukça pahalı olan karbon seramik frenler genellikle yüksek performanslı spor otomobillerde bulunuyor. Çelik veya metal fren balataları ise farklı sürüş koşullarına uyum sağlayan yapıları ile daha yaygın ve tatmin edici bir kullanım sunuyor.
