Yarı Otomatik Şanzıman Nedir? Kullanırken Nelere Dikkat Edilir?

Günümüzde otomobillerin çoğu manuel veya otomatik şanzıman sistemleriyle çalışıyor. Öte yandan motordan alınan gücü tekerleklere farklı seviyelerde aktarma görevine sahip olan şanzımanlar arasında üçüncü bir seçenek daha var: Yarı otomatik şanzıman. Yarı otomatik şanzımanlar için otomatikleştirilmiş manuel şanzıman veya F1 şanzımanı da denebilir. Peki yarı otomatik şanzıman nedir ve nasıl çalışır?

Yarı otomatik şanzıman nedir?

Yarı otomatik şanzıman manuel ve otomatik şanzıman tiplerinin ortak fonksiyonlarına sahip bir vites sistemi. Çift kavramalı şanzımanların popülerliğinden dolayı arabalarda yarı otomatik şanzımana rastlamak oldukça nadir bir durum. Yarı otomatik şanzımanı kısaca tanımlamak gerekirse; vitesin debriyaj pedalına gerek olmadan değiştirilebildiği şanzıman sistemi şeklinde özetlenebilir. Manuel şanzımandan farklı olarak vitesin değişmesi için debriyaj pedalına bağlı kablo ve boruların yerine bilgisayar destekli sensörler ve aktüatörler kullanılıyor.

Yarı otomatik şanzıman nasıl çalışır?

Yarı otomatik bir şanzıman ünitesi diğer tüm şanzıman tiplerinin çalışma prensibini takip ediyor. Şanzımanlarda temel olarak, motorda üretilen kinetik enerji bir giriş mili ve birçok dişlinin dönme hareketleri boyunca tekerleklere aktarılıyor. Yarı otomatiklerde motor ve vites kutusu arasında bulunan ve sürücünün vites değişimlerine müdahale etmesine olanak veren tek kavrama sistemi bulunuyor. Manuel şanzımanlarda vites geçişlerini kontrol etmeye yarayan bir debriyaj pedalı bulunuyorken, yarı otomatik şanzımanlarda bu görev bir elektronik kontrol ünitesi tarafından gerçekleşiyor. Otomobilin hızı, motor torku, gaz pedalının konumu ve başka diğer eylemlerin sorumlusu olan bilgisayarlı kontrol ünitesinin esas görevi ise vites değişim zamanını saptamak. Kontrol ünitesi vites değiştirmenin gerekli olduğu bir durum tespit ettiğinde, yarı otomatik şanzımanı motordan ayırmak için debriyajı tutuyor. Özetle debriyaj pedalına basılarak yapılan kavrama ve bırakma işlemleri, yarı otomatik şanzımanlarda vites robotları tarafından yapılıyor.

Yarı otomatik ve tam otomatik şanzıman arasındaki farklar

İki ayrı şanzıman tipinin arasında kaldığı için yarı otomatik şanzıman diğerleriyle sık sık karşılaştırılan bir sistem. Bu karşılaştırmalar arasında en yaygınını ise yarı otomatik şanzımanın tam otomatik şanzımandan ne gibi farkları var sorusu oluşturuyor. Şimdi gelin bu farklara birlikte bakalım:  

• Vites Kolu Düzeni: Tam otomatik şanzımanların vites kolu düzeni tipik olarak “PRND” şeklinde oluyor. ‘P’ park, ‘R’ geri, ‘N’ boş, ‘D’ ise arabanın sürüş halinde olduğu tahrik modu anlamına geliyor. Yarı otomatik viteslerinde ise ‘P’ park modu bulunmuyorken ‘D’ drive modunun yerine ‘A’ automatic modu kullanılıyor. Kısaca yarı otomatik şanzımana sahip arabaların vites kolunda N-R-A düzeni bulunuyor.
• Vites Değişimi: Otomatik şanzımanlar sürücüden herhangi bir komut almadan vites değişimlerini otonom olarak yapabiliyor. Bunun için yapılması gereken tek şey vitesi sürüş moduna (D) almak. Ancak yarı otomatik şanzımanlarda durum bundan biraz daha farklı. Vites geçişleri gerçekleştiğinde hafif bir titreme yaparak bunu sürücüye hissettiriyor.
• Baskı Balata: Yarı otomatik şanzımanlarda baskı balata sistemi bulunurken tam otomatiklerde bulunmuyor. Debriyajın bir parçası olan baskı balata, vites kutusu ile motor arasındaki güç aktarımını sağlıyor.
• Sürüş Deneyimi: Yarı otomatik vitesli arabalar yokuş ve rampalarda kalkış yaptığı anda bir miktar geriye kaydırma yapabiliyor. Bu sorun üreticiler tarafından yokuş kalkış desteği ile büyük ölçüde ortadan kaldırılmış olsa da otomatik viteslerde böyle bir durum söz konusu değil.

Tam otomatik şanzımanlar kendi içinde tek kavramalı ve çift kavramalı olarak ikiye ayrılıyor. Bu noktada bazı sürücüler yarı otomatik ve çift kavramalı otomatik şanzımanın farkları nelerdir sorusunun cevaplarını arıyor olabilir. Yarı otomatik şanzımanları daha iyi anlamak için bu farktan da kısaca bahsetmek gerekiyor: DSG (Direct Shift Gearbox) olarak da bilinen çift kavramalı otomatik şanzımanlar vites geçişlerini daha hızlı ve tepkisiz bir şekilde yapabiliyor. Birbiriyle uyumlu bir şekilde çalışan iki ayrı giriş milinde sıralanan vites seviyeleri sayesinde tek kavramalı otomatik viteslere göre daha yüksek performans ve daha düşük yakıt tüketimi sunuyor. Ancak çift kavramalılar oldukça hassas bir yapıya sahip olduğu için arızalanma ihtimalleri oldukça yüksek. Pek çok sürücünün şikayet ettiği bu durum yarı otomatik şanzımanlarda daha düşük.