Bir arabayı satın almadan önce ilk olarak otomatik vitesli mi yoksa düz vitesli mi olduğuyla ilgileniyoruz. Kimileri kullanım rahatlığından dolayı seçimini otomatik vitesli araçlardan yana kullanırken, kimileri de performans kaygıları sebebiyle düz vitesli araçları tercih ediyor. Peki aradaki farkı oluşturan şey ne? Şimdi gelin otomatik ve manuel şanzımanlı arabaların temel farkı olan debriyajla ilgili sorulara cevap bulalım.
Debriyaj nedir?
Debriyaj en basit tanımıyla, manuel araçlarda itme gücünü motordan tekerleklere sistemli bir biçimde aktaran mekanik sisteme deniyor. Peki debriyaj gibi bir sisteme neden ihtiyaç duyulmuş olabilir? Debriyaj ne işe yarar? İçten yanmalı motorların sınırlı bir tork bandına sahip olduğunu biliyoruz. Bu nedenle tahrik tekerleklerine aktarılan güçten verimli bir şekilde yararlanılması gerekiyor. Debriyaj mekanizması da motorun ürettiği itiş gücünü verimli bir şekilde kullanmanıza yarıyor. Araç kullanırken belirli bir devir seviyesine ulaştığınızda vites değiştirmeniz de bu yüzden…
Vites değiştirmek birçok kişiye kafa karıştırıcı geldiği için otomatik şanzımanlı araçlara yönelim oldukça yüksek. Düz vitesli araçlarla ilgili en büyük çekincelerin başında aracı sürekli stop ettirme korkusu geliyor. Oysa sürekli basmak zorunda kaldığınız debriyaj pedalının ne olduğunu ve nasıl çalıştığını öğrenirseniz manuel şanzımanlı araçları da aynı rahatlıkla kullanabilirsiniz.
Debriyaj nasıl çalışır?
Öncelikle debriyaj sistemindeki parçaları tanıyarak başlayalım. Bu sistem; motora cıvatalar ile sabitlenmiş ve motordan aldığı hareketi vites kutusuna iletmeyi sağlayan volan, volana sabitlenmiş debriyaj baskısı ve bu ikilinin içerisinde bulunan debriyaj balatası ve debriyaja basıldığında hareket iletimini ileten veya kesen debriyaj rulmanından oluşuyor.
Debriyaj sisteminin parçaları
- Motora bağlı volan
- Debriyaj baskısı
- Debriyaj balatası
- Debriyaj Rulmanı
Peki debriyaja basıldığında ne oluyor? Debriyaj pedalına bastığınızda, debriyaj baskısı ve rulmanı sayesinde motordan vites kutusuna gelen hareket iletimi kesiliyor. Ayağınız debriyaj pedalındayken gaza bastığınızda arabanın ilerlememesi tamamen bu yüzden. Ayağınızı debriyaj pedalından çektiğinizde volan ve debriyaj baskısı arasında bağlantıyı sağlayan debriyaj balatası kavramayı sağlayarak hareket iletimini tekrardan sağlıyor.
Peki bu sistem olmadan da vites değiştiremez miydik? Hayır, çünkü böyle bir durumda vites değiştirebilmek için motoru durdurmak gerekirdi. Bu bilgiler ışığında debriyajın, vites değiştirilirken motoru stop etmeden şanzımanın güç çıkışını kesmek için kullanılan bir mekanizma olduğunu söyleyebiliriz.
Öte yandan motorda üretilen itiş gücünü tekerleklere kademeli bir şekilde ulaştırabilmek için de debriyaj pedalını kullanmak gerekiyor. Ancak ayağınız debriyaj pedalına sonuna kadar basılıyken gaz verdiğinizde aracınız ilerlemez. Ayağınızı yavaşça debriyaj pedalından çekerek sistemi kavrama aşamasına getirdikten sonra gaza basarsanız kalkış yapabilirsiniz.
Bir örnek daha verelim… Aracınız seyir halindeyken durmak istediniz ve sadece frene basmanız gerektiğini düşünüyorsunuz. Ancak arabalardaki debriyaj sistemi bunu pek mümkün kılmıyor. Yavaşlamak için fren pedalı tek başına yeterli olsa da durmak için debriyaj pedalını da kullanmanız gerekiyor. Çünkü sadece frene bastığınızda debriyajdaki iki metal plaka hala birbirine bağlı olduğu için sadece aracınız değil motorunuz da duruyor. Bu sebeple aracınızı durdurmak istediğinizde, ayağınızı debriyaja basarak tekerlekler ile motor arasındaki bağlantıyı kestikten sonra vitesi boşa almanız gerekiyor. Böylelikle arabayı stop ettirmeden durdurabilirsiniz.
Debriyaj kontrolleri
Arabalardaki pek çok mekanizma gibi debriyajın da belirli bir ömrü var. Debriyaj balatası uzun süreli kullanımlardan sonra belirli aşınmalara uğruyor ve kavrama gücünü yitiriyor. Bu nedenle periyodik aralıklarla debriyaj pedalının kavrama durumu ve yüksekliğinin kontrol edilmesi gerekiyor. Bu kontrolleri ihmal ederseniz, balatanız hasar görebilir ve hatta motor ile tekerlekler arasındaki güç aktarımı sonlanacağından yolda kalabilirsiniz.
Debriyaj bakımının birincil şartı olarak işin ehli ustalara başvurmanız gerekiyor. Debriyajda bulunan baskı-balata ve rulman parçalarının hepsi zarar görmemiş olsa da tümünü değiştirmekte fayda var. Çünkü baskı sistemini değiştirmeden sadece balatayı değiştirirseniz yeni balatanın ömrü de kısalabiliyor. Pek çok sürücü sadece balatayı değiştirmenin yeterli olacağını düşünse de bunun yaygın bir yanılgı olduğunu bilmelisiniz.
Debriyaj balatasının inceldiği nasıl anlaşılır?
Debriyaj balatasının inceldiğini anlamak için çok sayıda ipucu mevcut:
- Debriyajın daha yukarıda kavramaya başlaması,
- Debriyaj pedalının sertleşmeye başlaması,
- Performans alımında yaşanan azalış,
- İlk kalkış anında yaşanan aşırı titreme,
- Vites geçişlerinin sert olması ve dişlilerden gelen sürtünme sesi.
Öte yandan debriyaj kullanımıyla ilgili püf noktalarını bilirseniz bakıma gitme sürenizi biraz daha uzatabilirsiniz. Bunun için dikkat etmeniz gereken noktaları ise şu şekilde sıralayabiliriz:
- Yokuşlarda yarım debriyajla kalkış yapmamaya özen gösterin.
- Araç tamamen durmadan geri vites ve ileri vites arasında geçiş yapmayın.
- Debriyaja sürekli baskı uygulamayın. Özellikle fren yaparken debriyaj pedalını kullanmaktan kaçının.
- Kırmızı ışıkta ayağınız debriyajda ve birinci viteste beklemek yerine boş viteste bekleyin.
