Araç parçalarını tanımak herhangi bir sorun ya da performans düşüklüğü durumunda size avantaj sağlar. Eğer sorunun nerede olduğu bilirseniz ya da en azından tahmin edebilirseniz çözüm için daha etkili adımlar atabilir, kendi başınıza yapabileceğiniz birkaç tamir ya da temizlik işlemi ile aracınızdan maksimum performans almaya devam edebilirsiniz. Bu nedenle herkesin bildiği, temel- büyük araç parçaları dışındaki yardımcı elemanları da tanımak oldukça önemlidir.
Aracın önemli yardımcılardan biri de motorun çalışma verimini doğrudan etkileyen gaz, diğer adıyla boğaz kelebeğidir. Peki gaz kelebeği ne demek ve ne işe yarar? Toyota Türkiye olarak gaz kelebeğine dair merak edilenlere değindik!
Gaz Kelebeği Nedir?
Gaz kelebeği yani aracın boğaz kelebeği, motorun içerisine giren havanın miktarını kontrol eden parçanın adıdır. Bu parça genellikle benzinli araçlarda tanınır. Dizel motorlar da bulunur fakat çalışma prensibi daha farklıdır. Emme manifolduna girecek havanın miktarını ayarlamakla görevlidir.
Gaz kelebeği, döner plaka biçimindedir. Bir eksen etrafında dönecek şekilde çalışan bu parça, elektronik sinyalin verilmesiyle harekete geçer. Diğer araç parçaları gibi gaz kelebeğinin de birden fazla işlevi vardır.
Gaz Kelebeği Ne İşe Yarar?
Benzinli araçların hareket edebilmesi için motor içerisinde yakıtın hava ile karışarak yanması gerekir. Bu nedenle de motor sistemine hava akışı sağlayan önemli parçalar yer alır. Bunlardan biri olan gaz kelebeği de motorun düzgün çalışmasını sağlar. Gaz kelebeğinin genel işlevlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:
- ECU sisteminden gelen komutlar gaz kelebeğine iletilerek parçanın açılmasını sağlar,
- Ayarlanan gazın hıza dönüşmesi için hava girişine izin verir,
- Hava girişi sayesinde motor daha güçlü çalışır,
- Araç sürücüsü gaz pedalına bastığı anda aynı hızla cevap vererek motor tepkisini ayarlar,
- Doğru yakıt ve hava karışımını sağlayarak motorun daha temiz yanmasına yardımcı olur,
- Yakıt ve hava karışımı doğru şekilde ayarlayarak daha düşük emisyon seviyesine katkı sunar,
- Motorun soğuk başlangıçta daha fazla hava girişi almasını sağlar ve motorun daha hızlı çalışmasını destekler.
Siz gaza bastığınız anda konum sensöründen elektronik kontrol ünitesine (ECU) bilgi aktarılır. ECU sistemi de bu komutu gaz kelebeğine ileterek bu parçanın açılmasını sağlar. Bu sayede sizin belirlediğiniz gazın motor sayesinde hıza dönüşebilmesi için ihtiyaç duyulan hava motorun içerisine alınmış olur. Gaz kelebeği ne işe yarar sorusuna cevap verdiğimize göre şimdi de bu parçanın çalışma mekanizmasına geçelim.
Gaz Kelebeği Nasıl Çalışır?
Gaz kelebeğine basılma miktarı, konum sensörü üzerinden ECU yani Elektronik Kontrol Ünitesine iletilir. ECU da elektronik gaz kelebeğine sinyal göndererek motorun ihtiyaç duyduğu hava miktarını kontrol etmeye önayak olur. Gaz kelebeğinin çalışma mekanizmasını şöyle sıralamak mümkündür:
- Gaz pedalına basıldığı anda gaz kelebeği açılır,
- Emme manifolduna daha fazla hava miktarı girerken ECU’ya da hava miktarı iletilir,
- ECU, gaz pedalinin pozisyonunu ve yükünü değerlendirerek gaz kelebek açısını belirler,
- Gaz kelebeğindeki hava miktarına uygun şekilde yakıt miktarı ayarlanır,
- Motor yanma odasında en uygun hava-yakıt karışımı oluşturulmasını sağlar,
- Motor rölanti durumundayken ise gaz kelebeği minimum açılmada kalır, hava girişi sabit tutulur,
- Gaz kelebeği kapalı olduğunda, emme manifoldunda vakum oluşur. Bu vakum, frenin etkisini artırarak araç hızının kontrol edilmesini sağlar.
Görüldüğü üzere boğaz kelebeğinin çalışmasında diğer parçaların da büyük etkisi vardır. ECU başta olmak üzere emme manifoldu ve ETC (Elektrik Çekiş Kontrol ve Düzeltme Sistemi) hava akışını ayarlamada rol oynar.
Aracın hava akış kontrolünde önemli bir rol oynanan emme manifoldunun işlevlerini anlamak için Emme Manifoldu Nedir, Ne İşe Yarar adlı yazımıza göz atabilirsiniz.
Gaz Kelebeği Arızası ve Arıza Belirtileri
Gaz kelebeği de diğer araç parçaları gibi arızanabilir durumdadır. Gaz kelebeğinin bozulması durumunda ise araç performansına yansıyan bazı sorunlar meydana gelir. Öncelikle gaz kelebeği neden arızalanır sorusunu yanıtını vermek gerekir. Gaz kelebeği arızası aşağıdaki durumlardan kaynaklanır:
- Kelebeğin aşırı kirlenmesi
- Kelebeği düzenli temizlememek
- Motor kontrol ünitesinde bağlantı sorunu olması
- Elektriksel bağlantılarında ve sensörlerde arıza olması
Genellikle gaz kelebeği arızası, kirlenme durumundan dolayı ortaya çıkar. ECU yani motor kontrol ünitesindeki arızalar da dolaylı yoldan gaz kelebeğinin çalışmasını etkileyebilir. Gaz kelebeği arıza belirtileri ise şu şekildedir:
- Aracın hız ve tepki durumunda zorluk yaşaması,
- Aracın rolantideyken düzensiz çalışması,
- Yakıt-hava karışımının bozulmasından dolayı aşırı yakıt tüketimi,
- ECU- motor lambası uyarısının görülmesi,
- Hareket hâlindeyken aracın sarsılması, titreşim yapması.
Yukarıdaki gaz kelebeği arıza belirtileri, motor hava akışının kontrol edilmesinin zorlaştığını gösterir. Gaz kelebeğinin bozulması, aracın çalışmaz hâle gelmesine neden olabilir. Bu parça, hava akışını kontrol ettiği için bozulması durumunda hava-yakıt karışımının ayarlanmasında sorun yaşanır. Bu da doğrudan motor performansını olumsuz etkiler. Gaz kelebeği arızasının öncelikli nedeni olan temizlik aşaması ise dikkatli şekilde yapılmalıdır.
Gaz Kelebeği Nasıl Temizlenir?
Gaz kelebeğinin kirlenme durumunda araç performansına nasıl etki ettiğini detaylandırdık. Şimdi de gaz kelebeği nasıl temizlenmeli sorusuna yanıt verelim. Öncelikle
belli aralıklarla boğaz kelebeği temizleme işleminin yapılması gerekir. Çünkü tıpkı emme manifoldu gibi bu parça da hava akımı ve motorda yanan yakıtın isleri sebebiyle zaman içerisinde kirlenebilir. Bu da araçta performans düşüklüğü yaratır ve zaman içerisinde motora zarar verebilir.
Gaz kelebeği temizliği konusundaki önemli detaylar ise şöyle sıralamak mümkündür:
- Temizlik aşamasında bir uzmandan yardım alınmalıdır. Çünkü gaz kelebeği oldukça hassas bir parçadır ve hem düzgün hem de nazik bir biçimde temizlenmesi gerekir.
- Eğer sorun gaz kelebeğinde değil, gaz kelebeği konum sensöründeyse değiştirilmesine gerek yoktur. Konum sensörü değişikliği yeterli olacaktır.
- Gaz kelebeğinin temizlenmesi için yerinden sökülmesi gerekir. Emme manifoldu ve hava filtresi ile aynı konumda bulunan parça düzgünce söküldükten sonra hem içindeki hem de etrafındaki artıklar dikkatli bir şekilde temizlenmelidir.
- Temizlik işlemi bittikten sonra özel cihazlar yardımı ile gaz kelebeğinin adaptasyonu yapılmalı ve fabrika ayarları araca tekrardan tanıtılmalıdır.
Peki gaz kelebeği arızasında yapılması gereken diğer çözüm yolları nelerdir?
Gaz Kelebeği Arıza Çözümleri
Öncelikle arızanın esas nedenini öğrenmek gerekir. Gaz kelebeği arızası, gaz kelebeği konum sensör arızası ile karıştırılabilir. Bu sensör, gaz pedalına ne zaman basıldığını algılayan bir sensördür. Eğer sensörde meydana gelen bir arıza varsa kelebeğin değiştirilmesine gerek yoktur. Yine elektrik bağlantıları ile ilgili bir sorun söz konusuysa öncelikle bu bağlantıları kontrol etmek gerekir. Sorun direkt kelebekten kaynaklı olduğunda temizlik ve parça değişimi lazımdır.
Gaz kelebeği arızasının çözümü, parçanın sökülüp değiştirilmesidir. Yenisiyle değiştirilen kelebek, bilgisayar sistemi aracılığıyla adapte olur. Bu işlem aracın motor kontrol ünitesinin çıkarılıp yeniden takılan ya da tamamen değiştirilen parçayı yeniden tanıması için önemlidir. Eğer yapılmazsa araç düzgün çalışmaz ve parçanın kirli ya da arızalı olması durumunda yaşanan sorunlar ortadan kalkmayabilir.
Yeni nesil araçlarda bu tür adaptasyon ayarları bilgisayarla kolay bir şekilde yapılabilir. Siz de son teknoloji otomobilleri incelemek isterseniz Toyota araba modellerine göz gezdirebilirsiniz.
Gaz kelebeği nedir, gaz kelebeği arızası ve temizliği nasıl yapılır sorularına yanıt verdik. Gaz kelebeği gibi yardımcı araç parçaları ve temel parçalara dair detaylı bilgiler için Toyota Blog sayfamıza göz atabilirsiniz.
Gaz Kelebeği Kirli Olursa Ne Olur?
Gaz kelebeğinin kirlenmesi durumunda, araç motoruna istenilen hava miktarı girmez. Sürüş performansına da yansıyan bu değişim, sürücünün daha fazla gaza basmasına ve daha fazla yakıt tüketimine neden olur.
Gaz Kelebeği Sensörü Bozulursa Ne Olur?
Gaz kelebeği konum sensörünün bozulması da araç performansını olumsuz etkiler. Sensör bozulursa gaz kelebeği de istenilen şekilde çalışmaz ve gaz-tepki verildiğinde araçta sarsılma-titreme meydana gelir.
